Είναι εντυπωσιακή η παράδοση της Ελλάδας και πως έθιμα από τα αρχαία χρόνια ακόμα διατηρούνται με κάποιες παραλλαγές στις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης ακόμα.
Η γιορτή των Θεοφανίων είναι μια πολύ μεγάλη γιορτή του Χριστιανισμού. Για τους κατοίκους μάλιστα μερικών περιφερειών όπως της Δυτικής Μακεδονίας είναι η μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου και κάθε καινούργιο ρούχο το πρωτοφορούν τα Φώτα για να φωτιστεί.
πΑΛΙΑ Η ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ ΓΙΟΡΤΑΖΟΤΑΝ Ως ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΟΧΙ Η ΠΡΩΤΗ ΤΟΥ ΓΕΝΑΡΗ
Η βάπτιση του Χριστού έχει υψίστη σημασία καθώς συμβολίζει την παλιγγενεσία του ανθρώπου. Για αυτό και μέχρι τα μέσα του 4ου αιώνος οι Χριστιανοί την μέρα της βαπτίσεως την γιόρταζαν ως Πρωτοχρονιά, αντί της 1Ης Ιανουαρίου που ήταν ανέκαθεν η Πρωτοχρονιά των ειδωλολατρών.
Η βασική τελετουργία των Θεοφανίων που είναι φυσικά ο αγιασμός των υδάτων, αποτελεί μίμηση της βαπτίσεως Του Ιησού Χριστού.
Ταυτόχρονα όμως ο αγιασμός έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων, ως και της απαλλαγής από την επήρεια των δαιμονίων.
Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδος ο αγιασμός γίνεται πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων μέσα στην εκκλησία και τότε λέγεται «Πρωταγίαση η Φώτιση». Κατόπιν ο παπάς με την «Πρωταγίαση» γυρίζει σε όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό αγιάζει ή φωτίζει δηλαδή ραντίζει όλους τους χώρους των σπιτιών.
η καταδυση του σταυρου δινει στη θαλασσα καθαρτικες και εξυγιαντικεσ ιδιοτητες
Η Πρωταγίαση λέγεται ότι είναι το αποτελεσματικό μέσο με το οποίο τρέπονται σε άγρια φυγή οι καλικάντζαροι.
Για αυτό όμως υπάρχουν και άλλες συνήθειες όπως το άναμμα μιας μεγάλης φωτιάς.
Ο μεγάλος αγιασμός γίνεται ανήμερα των Θεοφανίων, τότε τελείται η κατάδυση του Σταυρού στη θάλασσα, η σε γειτονικό ποταμό, η στην ακόμα και σε μια δεξαμενή.
Η κατάδυση του Σταυρού κατά τη λαϊκή πίστη δίνει στο νερό και ιδίως στη θάλασσα καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες.
Μάλιστα οι κάτοικοι μερικών παραθαλάσσιων περιοχών τρέχουν ως και σήμερα αμέσως μετά την κατάδυση του σταυρού, και βρέχουν με θαλασσινό νερό τα γεωργικά εργαλεία τους, τις αγίες εικόνες στις εκκλησίες και τα εικονίσματα στα σπίτια τους.
πωσ η συνηθεια των πιστων τα θεοφανια συνδεεται με τα πλυντηρια τησ αρχαιασ ελλαδασ
Κατά την λαϊκή δοξασία λοιπόν ακόμα όλα τα πράγματα εξασθενούν και χάνουν την αρχική δύναμη και αξία τους, ακόμα και τα ιερά, και με το αγιασμένο νερό την αποκτούν εκ νέου.
Σύμφωνα με την λαογραφική εγκυκλοπαίδεια Ελλάς η συνήθεια αυτή έχει τις ρίζες της στην διαδικασία των «Πλυντηρίων» που τελούνταν στην Αρχαία Ελλάδα.
Έτσι αποκαλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες την ειδική αυτή τελετή με την οποία μετέφεραν με πομπή στην ακτή του Φαλήρου το άγαλμα της Αθηνάς.
Εκεί το έπλεναν με θαλασσινό νερό για να το καθαρίσουν από τον ρύπο που είχε επικαθήσει κατά τη διάρκεια του έτους και για να ανανεωθούν οι ιερές δυνάμεις του αγάλματος της θεάς.
Το πλύσιμο των ιερών εικόνων στα αγιασμένα θαλασσινά νερά γινόταν και στα χρόνια του Βυζαντίου. Και αυτό οφείλεται στην συνέχεια του αρχαίου λατρευτικού εθίμου και τη διαιώνιση της αρχαίας ελληνικής παράδοσης.
Σήμερα ωστόσο σε κάποιους τόπους οι γυναίκες συνοδεύουν το πλύσιμο των εικονισμάτων με πράξεις που συνήθως προέρχονται από την αρχαία μαγεία,
Στην Πλάκα της Λήμνου για παράδειγμα και ενώ ο Παπάς έχει ρίξει τον Σταυρό στη θάλασσα, και οι «βουτυχτάδες» κολυμπούν για να τον πιάσουν οι γυναίκες την ίδια στιγμή παίρνουν με μία κρατούνα δηλαδή μια νεροκολοκύθα νερό από 40 κύματα, και έπειτα βουτούν βαμβάκι στο νερό και πλένουν τις εικόνες. Δεν μιλούν μάλιστα καθόλου την στιγμή εκείνη (άλαλο νερό).
Ύστερα το νερό το πηγαίνουν στην εκκλησία και το χύνουν σε μέρος που δεν πατιέται.
*Από την μεγάλη εικονογραφημένη λαογραφία γεωγραφία ιστορία Ελλάς.
