Ευχαριστώ πολύ τον Ψυχοθεραπευτή και Σύμβουλο ψυχικής Υγείας Κωνσταντίνο Νίκου. Η συνέντευξη ισοδυναμεί με μάθημα ψυχολογίας, κωθώς φωτίζει καίρια ζητήματα με πολύ απλό τρόπο, όπως τι ειναι ναρκισσισμός, ποιοί ειναι οι λεγόμενοι ”νάρκισσοι” στις σχέσεις, και γιατί δεν μπορεί να λειτουργήσει η σχέση, και γιατί ο κόσμος υποφέρει από τόση μοναξιά.
Όμως θίγεται και το μείζον θέμα της κακοποίησης γυναικών, που έχει πάρει διαστάσεις μάστιγας στη χώρα μας, και ο εξαιρετικός κ. Νίκου μας εξηγεί τον ρόλο του θύτη, τον ρόλο του θύματος, και γιατί συμβαίνει αυτός ο φαύλος κύκλος, αλλά και τι μέτρα θα πρέπει να πάρει η πολιτεία.
Τι ορίζουμε ως «ναρκισσισμό» στην ψυχολογία;
Ο ναρκισσισμός είναι μια έννοια πολύ παρεξηγημένη στις μέρες μας. Έχουμε ανάγκη τις ναρκισσιστικές εκφράσεις του ψυχισμού μας. Ένα βρέφος όταν γεννιέται έχει την αίσθηση ότι ο εαυτός του είναι όλος ο κόσμος. Νιώθει τη μητέρα του, που ικανοποιεί όλες του τις ανάγκες, ως μια προέκταση του εαυτού του.
αν κατα τη διαρκεια τησ συναισθηματικησ μασ αναπτυξησ ο ναρκισσισμοσ υποστει πληγμα τοτε αρχιζει και χωλαινει η αγαπη για τον εαυτο μασ
Και αυτό είναι μια υγιής διαδικασία. Αποκτούμε αίσθηση του εαυτού μας ανάλογα με τον τρόπο που ανταποκρίθηκαν οι σημαντικοί άνθρωποι στο περιβάλλον μας. Για να υπάρχουμε, να φροντίζουμε τον εαυτό και τις ανάγκες μας, έχουμε ανάγκη να αισθανθούμε το θαυμασμό στα μάτια και την αγάπη των άλλων και κυρίως των γονιών μας ή και των ανθρώπων που συμμετέχουν στο μεγάλωμά μας.
Όταν ήμασταν παιδιά και ανακαλύπταμε ή φτιάχναμε κάτι τρέχαμε στη μαμά ή τον μπαμπά και το δείχναμε περιμένοντας την αντίδρασή τους. Αυτή η αντίδραση έχει μεγάλη σημασία για τον υγιή ναρκισσισμό μας.
Με άλλα λόγια αν κατά τη διάρκεια της συναισθηματικής ανάπτυξης μας ο ναρκισσισμός υποστεί πλήγμα τότε αρχίζει να χωλαίνει και η αγάπη για τον εαυτό μας. Ο υγιής ναρκισσισμός είναι η αγάπη για τον εαυτό μας, η φροντίδα του, το να λαμβάνουμε υπόψη τις ανάγκες μας. Ακόμα και η αυτογνωσία περνάει μέσα από το φίλτρο της σωστής ναρκισσιστικής μας ανάπτυξης.
Michelangelo_Caravaggio_
Από την άλλη πλευρά όταν έρχεται η ώρα να βγούμε από τον εαυτό μας και να συναντήσουμε τον άλλο και τότε η έκφρασή μας ως παιδιά ματαιώνεται, όταν η συμπεριφορά μας πλήττεται από αναιτιολόγητη κριτική, όταν βιώνουμε συνεχή μεγάλη αδικία ή γινόμαστε θύματα βίας και κακοποιητικών συμπεριφορών, τότε επιστρέφουμε και κλεινόμαστε στον εαυτό μας φοβισμένοι, ανήμποροι και γεμάτοι θυμό. Για να αντέξουμε αυτό το πλήγμα είναι πιθανό να αρχίσει να αναπτύσσεται ο παθολογικός ναρκισσισμός.
Κομβικό ρόλο στην ανάπτυξη παθολογικού ναρκισσισμού έχουν τα όρια. Τι είναι δηλαδή επιτρεπτό και τι όχι, που βρισκόμαστε εμείς και οι ανάγκες μας και που ο άλλος και οι δικές του ανάγκες.
Χρειάζεται να εκπαιδευτούμε στο ότι μπορούμε να υπάρχουμε ακόμα κι αν κάποιες ανάγκες μας χρειάζεται να περιμένουν. Έχουμε ανάγκη να μάθουμε ότι εκτός από τον εαυτό μας μπορούμε να βρούμε ικανοποίηση και μέσα από τους άλλους. Χρειάζεται να μάθουμε ότι και οι άλλοι έχουν ανάγκες και έχουν το ίδιο δικαίωμα με εμάς για την ικανοποίησή τους.
Συχνά ο παθολογικός ναρκισσισμός υφαίνεται στην ασάφεια και τη σύγχυση των ορίων του εγώ και του άλλου. Ο άνθρωπος με στοιχεία παθολογικού ναρκισσισμού έχει μια στρεβλή υπερμεγέθη αίσθηση ατομικών ορίων μέσα στα οποία δεν μπορεί να υπάρχει κανείς άλλος. Η προσπάθεια να βρει ικανοποίηση και ανακούφιση μέσα από τους άλλους φαίνεται να απέτυχε. Έτσι ο άνθρωπος με ναρκισσιστική διαταραχή μαθαίνει να κινητοποιείται συναισθηματικά και να “ενδιαφέρεται” για τις ανάγκες του άλλου μόνο όταν έχει να κερδίσει ο ίδιος κάτι.
Ο «νάρκισσος» είναι ένας άνθρωπος με ψυχολογική διαταραχή;
Υπάρχουν ορισμένα κριτήρια στη στάση και τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου και με βάση αυτά μιλάμε για ναρκισσιστική διαταραχή. Είναι διαφορετικό κάποιος να έχει ναρκισσιστικά στοιχεία στην προσωπικότητα του και άλλο να έχει οργανωμένη ναρκισσιστική διαταραχή.
Στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας βλέπουμε ένα γενικευμένο μοτίβο αίσθησης σπουδαιότητας και ανάγκης για θαυμασμό, η οποία εκδηλώνεται στη φαντασία του ατόμου ή και στη συμπεριφορά του. Συνήθως διογκώνει τα όποια επιτεύγματά του και απαιτεί επαίνους ή και θαυμασμό των άλλων. Δεν μπορεί να εκφράσει εν συναίσθηση στους άλλους και δεν δείχνει την επιθυμία να κατανοήσει τις ανάγκες ή τα συναισθήματα των άλλων. Πιστεύει ότι είναι ξεχωριστός και για αυτό επιζητά ειδική μεταχείριση και προνόμια. Σε γενικές γραμμές όλα τα παραπάνω δημιουργούν τις συνθήκες για επιφανειακές σχέσεις χωρίς συναισθηματική εμπλοκή. Ο νάρκισσος είναι “παραφουσκωμένος” με έπαρση και αλαζονεία αλλά μέσα του είναι κενός, χωρίς αισθήματα.
οι ανθρωποι με ναρκισσιστικη διαταραχη δεν μπορουν να συνδεθουν με κανεναν
Πως επηρεάζει ο ναρκισσισμός τις σχέσεις, δεδομένου ότι ακούμε συχνά φίλους μας να λένε, ‘’έμπλεξα με έναν νάρκισσο’’ φεριπείν; Και έπειτα μπορούν αυτά τα άτομα, κάνουν μια φυσιολογική σχέση;
Ο παθολογικός ναρκισσισμός επηρεάζει σημαντικά τις σχέσεις. Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι με ναρκισσιστική διαταραχή δεν μπορούν να συνδεθούν συναισθηματικά με κανέναν. Όταν δημιουργούν κάποιους δεσμούς υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού τους ένα σχέδιο μέσα από το οποίο επιδιώκουν ένα δικό τους ατομικό όφελος.
Από την άλλη, επειδή έχουν βιώσει σε τρυφερή ηλικία δύσκολες εμπειρίες στις οποίες αισθάνθηκαν ευάλωτοι, προδομένοι, ανήμποροι και μόνοι δεν επιτρέπουν πλέον στον εαυτό τους να εμφανίσουν σε άλλους αυτή την ευάλωτη πλευρά. Έτσι δυσκολεύονται πολύ να είναι αληθινοί με τους άλλους, δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να εκφράσει συναισθήματα λύπης, φόβου, συγκίνησης.
Συνήθως το συναίσθημα που εκφράζουν εύκολα είναι ο θυμός. Από τον θυμό αντλούν στήριξη, νιώθουν δυνατοί και ισχυροί, παρόλο που μέσα τους είναι πληγωμένοι. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι δύσκολο να κινητοποιήσουν μια σχέση αγάπης, η οποία θα τους έδινε την ευκαιρία να εξελιχθούν και να χαρούν.
Ένα από τα φαινόμενα της εποχής, που τείνει σε μάστιγα, είναι η μοναξιά. Γιατί πιστεύετε ότι άνθρωποι είναι μόνοι, γιατί δυσκολεύονται πάρα πολύ να βρουν την αγάπη;
Το αίσθημα μοναξιάς και η συναισθηματική απομόνωση παίρνει πράγματι διαστάσεις πανδημίας στις μέρες μας. Η ψηφιοποίηση της ζωής μας και η ολοένα αυξανόμενη ενασχόλησή μας με την εικόνα μας μάς οδηγεί να αποκλείουμε σημαντικά κομμάτια του ψυχισμού και της συναισθηματικής μας εμπειρίας.
Παρόλο που έχουμε περισσότερα εργαλεία και διαθέσιμα μέσα για επικοινωνία και έκφραση, εντούτοις η συναισθηματική συνάντηση με τον άλλο δεν συμβαίνει.
Αν θέλουμε να ανακαλύψουμε τα αίτια θα χρειαστεί να ρίξουμε φως στην ιστορία κάθε ανθρώπου. Πως έφτασε δηλαδή να προτιμά την απομόνωση ή ενώ έχει κοινωνική ζωή πως έφτασε να δυσκολεύεται να μοιραστεί με άλλους τις σκέψεις ή τα συναισθήματά του.
Στην ιστορία μας κρύβεται η θεραπεία και η αλλαγή που επιδιώκουμε. Αν υποθετικά με ρωτούσε κάποιος άνθρωπος πως μπορώ να βγω από τη συναισθηματική αποξένωση μου, θα τον ρωτούσα να σκεφτεί τι όφελος έχει για αυτόν ή για εκείνη η μοναξιά. Πως τον έχει βοηθήσει μέχρι τώρα. Οι απαντήσεις θα αποκαλύψουν τις ανησυχίες, την εμπειρία και τις πληγές που πιθανόν υπάρχουν.
Η ΑΓΑΠΗ ΜΑΣ ΘΕΛΕΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥΣ, ΣΩΜΑ, ΝΟΥΣ, ΠΝΕΥΜΑ
Ίσως να έχουμε στην ιστορία μας απογοητευτεί πολύ από τη στάση των άλλων ή τη μη ανταπόκρισή τους στις ανάγκες μας. Ίσως η ιστορία μας να είναι γεμάτη από σκληρή κριτική και απορρίψεις. Ίσως ακόμα να έχουμε αισθανθεί προδομένοι από σημαντικούς ανθρώπους της ζωής μας. Συνήθως αυτές οι εμπειρίες παράγουν μέσα μας το φόβο και μας εμποδίζουν να επικοινωνούμε γνήσια με τους άλλους ή μας οδηγούν στην αποξένωση. Αυτά τα θέματα επιχειρεί να αναδιαμορφώσει και η ψυχοθεραπεία παρέχοντας την ευκαιρία για αλλαγή.
Για τους ίδιους λόγους χάνουμε και την αγάπη. Η αγάπη μας θέλει ολόκληρους, σώμα, νου και πνεύμα. Στη διαδρομή της ζωής μας οι πληγές που κουβαλάμε και η εμπειρία απο τις πρώτες μας σχέσεις, μας οδηγούν στο να χάνουμε την επαφή με κομμάτια του ψυχισμού μας, το εγώ μας κατακερματίζεται και συχνά έχουμε ανάγκη βοήθειας για να μπορέσουμε να επανασυνδεθούμε με τον εαυτό μας.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε επίσης πάρα πολλούς χωρισμούς και διαζύγια. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό, και γιατί οι άνθρωποι δυσκολεύονται τόσο πολύ να κάνουν υποχωρήσεις;
Σε κάθε ρομαντική σχέση, σε κάθε γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης φέρνει μαζί η κάθε πλευρά και την προσωπική της ιστορία. Μέσα στις ενήλικες σχέσεις έρχεται και το αποτύπωμα των πρώτων σχέσεων της ζωής μας. Εκεί τοποθετούμε τα όνειρά μας, τις προσδοκίες μας, τις ανικανοποίητες ανάγκες μας, εκεί τοποθετούμε τις ψυχικές εκκρεμότητές μας και τις αφρόντιστες πληγές μας.
Μέσα στις σχέσεις μας αναβιώνουμε με ασυνείδητο τρόπο τραυματικές εμπειρίες της ιστορίας μας. Είναι συνεπώς πολύ εύκολο να χαλάσουν οι σχέσεις, διότι ασυνείδητα επιφορτίζεται ο άλλος να επουλώσει παλιά ανεπεξέργαστα δυσλειτουργικά μοτίβα. Γι αυτό κάθε σχέση δυνητικά μπορεί να μας ξύσει εκεί που πονάμε, αλλά από την άλλη, μπορεί να μας εξελίξει δείχνοντας μας τα βαθύτερα συναισθήματα και τις βαθύτερες ανάγκες.
Παρόλα αυτά δεν υπάρχει τίποτα κακό στη διάλυση μιας σχέσης ή ενός γάμου. Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση έχουμε την ευκαιρία να έρθουμε πιο κοντά στον εαυτό μας και να αυξήσουμε την επίγνωση του ποιοι είμαστε και ποιοι θέλουμε να γίνουμε.
Αντίθετα αν δεν αναλογιστούμε τη δική μας εμπειρία, αν δεν κάνουμε τις συνδέσεις με το παρελθόν μας, αν βιαστούμε να βάλουμε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας τα συναισθήματά μας, τότε είναι πιθανό να βρεθούμε εκ νέου σε μια μη ικανοποιητική σχέση. Και αυτό μπορεί να επαναλαμβάνεται για χρόνια.
Ένα φαινόμενο που δυστυχώς παίρνει διαστάσεις μάστιγας επίσης, είναι η κακοποίηση των γυναικών. Ποιο είναι το ‘’προφίλ’’ γενικά των ανθρώπων που κακοποιούν; Μπορεί να είναι οι ‘’νάρκισσοι’’ που αναφέραμε;
Είναι γεγονός ότι η βία και η κακομεταχείριση είναι διαχρονικά θέματα, το θετικό είναι ότι στις μέρες μας τα θύματα αντιδρούν και καταγγέλλουν συχνότερα αυτές τις συμπεριφορές. Είναι σημαντικό κάθε γυναίκα και κάθε άνδρας να γνωρίζουν τα στάδια και τον τρόπο που εξελίσσεται μια βίαιη συμπεριφορά.
ΣΥΝΗΘΩΣ Ο ΘΥΤΗΣ ΕΠΙΔΙΩΚΕΙ ΝΑ ΑΠΟΜΟΝΩΣΕΙ ΤΟ ΘΥΜΑ ΤΟΥ ΥΠΟΤΙΜΩΝΤΑς ΤΟ Η’ ΜΕ ΤΟ ΝΑ ΔΙΑΒΑΛΛΕΙ ΤΗΝ ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟΥς ΑΛΛΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ
Όταν ξέρουμε μπορούμε να προλάβουμε. Κάτι που είναι σημαντικό είναι να ξέρουμε, είναι το πως αρχίζει μια κακοποιητική συμπεριφορά. Συνήθως ο θύτης επιδιώκει να αποδυναμώσει το θύμα του υποτιμώντας ή με το να διαβάλλει τη σχέση του θύματος με άλλα πρόσωπα υποστήριξης, όπως φίλους, οικογένεια, άλλους συγγενείς ή ακόμα και από το εργασιακό του περιβάλλον. Όταν απομονώσει το θύμα από εξωτερικές πηγές δύναμης τότε το πεδίο είναι ελεύθερο.
Το προφίλ του δράστη δεν είναι προκαθορισμένο. Μπορεί να έχει στοιχεία ψυχοπαθητικής προσωπικότητας ή και ναρκισσιστικής. Άλλωστε όταν δημοσιοποιείται μια παράνομη πράξη ή συμπεριφορά ακούμε συχνά να λένε ότι δράστης ήταν ένας ήσυχος άνθρωπος και δεν είχε δώσει ποτέ δικαίωμα.
Συνήθως όμως οι άνθρωποι αυτοί έχουν βιώσει και οι ίδιοι στο παρελθόν κακοποίηση, έχουν δεχθεί και οι ίδιοι βία ή ήταν μάρτυρες κακοποιητικών συμπεριφορών στο περιβάλλον τους.
Αυτό που είναι χρήσιμο σε κάθε περίπτωση είναι η ενημέρωση, η γνώση των ορίων μας και η προστασία τους και η άμεση καταγγελία της κακοποιητικής συμπεριφοράς ακόμα και από την πρώτη ένδειξη. Το να προσφύγουμε στις αρχές δίνει στο θύτη το μήνυμα ότι θα διαφυλάξουμε τα όρια μας και ότι θα υπάρχουν συνέπειες.
Πολλές φορές, δυστυχώς, ακούσαμε μια γυναίκα σε κακοποιητική σχέση, να λέει ‘’ μου υποσχέθηκε ότι θα αλλάξει’’. Μου είπε ‘’ότι δεν θα με ξαναχτυπήσει, το ξέρω πως με αγαπάει’’. Τι είναι αυτό που κάνει μια γυναίκα τόσο ευάλωτη, πιστεύετε, που δυσκολεύεται να φύγει, και εξακολουθεί αυτό το φαύλο κύκλο;
Αυτό από τη μια συμβαίνει διότι δεν έχουν καμία άλλη πηγή δύναμης ώστε να κρατηθούν και να προχωρήσουν μπροστά. Νιώθουν αβοήθητες και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι πλήρως εξαρτημένες από το θύτη. Γι αυτό είναι σημαντικό να έχουμε πάντα ένα δίκτυο ανθρώπων υποστήριξης. Να καλλιεργούμε τις σχέσεις μας, να θυμόμαστε τις εσωτερικές μας δυνάμεις και να αναπτύσσουμε νέες.
Από την άλλη οι άνθρωποι που παραμένουν σε μία κακοποιητική σχέση ίσως να έχουν στην ιστορία τους δει ή βιώσει παρόμοιες συμπεριφορές. Ενδέχεται το περιβάλλον που μεγάλωσαν να ανέχονταν τη βία και την κακομεταχείριση. Οπότε με βάση αυτή την εμπειρία να έχουν διαμορφώσει και τη δική τους εικόνα και σχέση με τον ίδιο τους τον εαυτό. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν ανάγκη βοήθειας πρακτικής, νομικής και βεβαίως ψυχικής.
Τι μέτρα θα προτείνατε ως ειδικός, για την αντιμετώπιση αυτών των γυναικών; Tι θα έπρεπε να κάνει η πολιτεία;
Αυτό που χρειάζεται μια γυναίκα που αντιμετωπίζει βία και συναισθηματική κακομεταχείριση είναι ένα πλαίσιο στήριξης. Έναν άνθρωπο ή φορέα από τον οποίο θα μπορεί να κρατηθεί, να μιλήσει, να αισθανθεί προστασία και να σχεδιάσει την επόμενη φάση της ζωής της.
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΣ ΠΑΡΕΧΕΙ ΓΝΩΣΗ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΝΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟ ΣΚΕΨΗΣ
Από τη δική μου οπτική όλες μας οι ελπίδες για να υλοποιήσουμε σημαντικές αλλαγές σε αυτό το θέμα είναι τα σχολεία μας. Αν και τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα και το σχολείο έχει γίνει πιο εξωστρεφές, εντούτοις σε κάποια ζητήματα οι αρμόδιοι φορείς μοιάζουν νυσταγμένοι. Το σχολείο δεν είναι μόνο να μας παρέχει γνώση αλλά και έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης.
Βασικός του ρόλος είναι να μας καλλιεργήσει δεξιότητες και τρόπους με τους οποίους μπορούμε να μάθουμε να σχετιζόμαστε και να επικοινωνούμε. Έτσι έρχεται η εξέλιξη και η επιτυχία. Το σχολείο λειτουργεί κυρίως για την ανάπτυξη του ανταγωνισμού. Δεν γίνεται να συνυπάρχει και ανταγωνισμός και ομαδικό πνεύμα.
Στην πιο μακροχρόνια έρευνα που έχει γίνει για τους περισσότερο ικανοποιημένος ανθρώπους και για το επίπεδο ευτυχίας, που έγινε από το Harvard, τα αποτελέσματα ήταν ξεκάθαρα. Το επίπεδο ικανοποίησης μας από τη ζωή και η ευτυχία συνδέεται με τις καλές διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Οι μαθητές έχουν πολλά μαθήματα και πολλά βιβλία σε κάθε τάξη.
Ρωτώ λοιπόν: Έχουμε μάθημα για την ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων, έχουμε μάθημα για τον τρόπο αποτελεσματικής επικοινωνίας, έχουμε μάθημα για τα όρια μας και το σεβασμό των ορίων των άλλων, έχουμε μάθημα για την αναγνώριση των αναγκών μας και την έκφραση των συναισθημάτων μας. Έχουμε μάθημα για την φροντίδα και την προστασία του σώματος μας. Και τέλος έχουμε μάθημα για την συναισθηματική μας ρύθμιση, μαθαίνουμε πως να ανακουφίζουμε τα συναισθήματά μας, όπως το άγχος. Είναι πολλά αυτά που πρέπει να γίνουν, φαίνεται πως έχουμε αρκετή δουλειά μπροστά μας.
