Έχουμε τόσο πλούσια παράδοση, και συμβαίνει κάτι θαυμαστό. Αρχαίες λατρευτικές συνήθειες έχουν διατηρηθεί και προσαρμοστεί από γενιά σε γενιά, στη χριστιανική παράδοση, όπως το έθιμο του κλήδονα και του ριζικάρη, που διατηρείται και σήμερα από πάρα πολλούς πολιτιστικούς συλλόγους, και επειδή εξακολουθεί να αναβιώνεται σε πολλά μέρη.
ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΕΘΙΜΟ
Οι αρχαίοι την ημέρα της εορτής των Νουμηνιών είχαν την συνήθεια του κληδονισμού. «εκληδονίζοντο» μάντευαν δηλαδή το μέλλον με τον κλήδονα και «οιωνίζοντο».
Προσφωνούσαν μάλιστα τον θεό Απόλλωνα Νεομήνιον και τον Δία Κληδόνιον. Τον μεν πρώτο ως θεό του Ήλιου γιατί γεννά το πυρ, και τον δεύτερο επειδή προέλεγε το μέλλον.
κλήδωνας πηγή facebook
Η λέξη κλήδονας προέρχεται από την αρχαία λέξη κληδών και σημαίνει μαντικός ψίθυρος.
ΟΤΑΝ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΦΟΡΙΣΕ ΤΟ ΕΘΙΜΟ
Η χριστιανική εκκλησία κατέβαλλε έντονες προσπάθειες για να καταργήσει το έθιμο αυτό θεωρώντας το ειδωλολατρικό, και μάλιστα η 6η Ιερά Σύνοδος το αφόρισε με τον 65 Κανόνα της.
Αντί του κλήδονα και τις φωτιές που πηδούσαν του Άη Γιαννιού, – να σημειωθεί ότι η φωτιά έχει το στοιχείο της κάθαρσης και μάλιστα από τα αρχαία χρόνια οι θεοί όπως η Θέτις, η Δήμητρα κτλ μετέδιδαν δια του πυρός την αθανασία στα παιδιά – η Σύνοδος καθόρισε τους αγιασμούς και τις ευχές.
φωτιες αη γιαννιου _πηγή facebook
Αξίζει να σημειωθεί ότι το έθιμο σήμερα δεν έχει καμία βαρύτητα και για αυτό επικράτησε να λέγεται η φράση «τέτοια να τα λες στον κλήδονα» «αυτά τα λεν στον κλήδονα» κτλ
Ωστόσο έχει ιδιαίτερη πολιτιστική αξία να παρακολουθήσουμε τον τρόπο που εφαρμόζουν το έθιμο ακόμα και σήμερα, κατά τόπους, δεδομένου ότι οι αφορισμοί εξασθένισαν.
κληδονας πηγή facebook
Το απόγευμα της παραμονής της γιορτής του Άγιου Ιωάννου του Προδρόμου, ένα παιδί «τυχερό» παιδί δηλαδή που ζουν και οι δυο του γονείς και αδελφοί, μεταφέρει από τη βρύση ή από το ποτάμι το αμίλητο νερό. (Ή βουβό νερό).
Μάλιστα το παιδί αυτό αντιστοιχεί στον παίδα αμφιθαλή των Αρχαίων Ελλήνων. Αμφιθαλής διότι οι γονείς ζουν =θάλλουν.
Το παιδί φέρνει το νερό αμίλητα, δηλαδή χωρίς να απαντήσει σε όποιον και να συναντήσει στο δρόμο.
πως βγηκε η φραση ηπιε το αμιλητο νερο
Από αυτό το σιωπηλό έθιμο προέρχονται σαφώς οι φράσεις «φέρνει το αμίλητο νερό» και «ήπιε το αμίλητο νερό».
Μόλις αρχίσει να νυχτώνει ρίχνουν μέσα στο «αμίλητο νερό» τα ριζικάρια, διάφορα δηλαδή είδη όπως σκουλαρίκια, δαχτυλίδια, κουμπιά, δακτυλήθρες κτλ. Περιτυλίγουν κατόπιν το δοχείο με ένα κόκκινο πανί και μια γυναίκα που αποκαλούν «ριζικάρισσα» απαγγέλει τους εξής 15συλαβους στίχους
Σήμερα είναι του Άη – Γιαννιού
Πρώτη γιορτή του χρόνου
Που κάθονται οι κοπελιές και ρίχνουν τους κληδόνους
Κλειδώνουμε τον κλήδονα με του Άη Γιαννιού τη χάρη
Και οποιά χει καλό ριζικό, να δώσει να το πάρει
Το δοχείο το αφήνουν όλο το βράδυ στην ύπαιθρο «για να το δει το άστρο» να αστρονομηθεί, δηλαδή και η γυναίκα συνήθως τις στιγμές εκείνες απαγγέλει τα εξής
Αστρίζουμε τον κλήδονα και του Άη Γιαννιού τη χάρη
Να φανερώσει αύριο τον καλοριζικάρη.
ΠΩΣ ΤΟ ΔΟΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΙΕΡΟΤΕΛΕΣΤΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΝΤΕΨΟΥΝ ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΠΟΙΟΝ ΘΑ ΠΑΡΟΥΝ
Βλέπουμε λοιπόν ότι υπάρχει μια ολόκληρη ιεροτελεστία με τον κλήδονα, όπου συνεχίζεται ανήμερα της γιορτής.
Την αυγή πριν ανατείλλει ο ήλιος, μαζεύουν την Αγιαννιώτικη ρίγανη, και το μεσημέρι η «ριζικάρισσα» αφαιρεί από τον κλήδονα το κόκκινο ύφασμα λέγοντας τους εξής στίχους αυτή τη φορά
Ανοίγουμε τον κλήδονα,
Με του Αη Γιαννιού τη χάρη
Και όποια να είναι καλορίζικη
Όπου αγαπάει να πάρει
Τη στιγμή εκείνη ένα μικρό παιδί βάζει στο λαιμό του ή το κεφάλι του το κόκκινο πανί, και έπειτα βάζει το χέρι του στο δοχείο και παίρνει στην τύχη ένα οποιοδήποτε αντικείμενο, ενώ τη ίδια στιγμή ένα από τα κορίτσια τραγουδά κάποιο δίστιχο
Της πρώτης της καλότυχης καλά θα πάνε ούλα
Γαμπρός πάει γυρεύοντας, λεβέντης με σακούλα.
Και εδώ είναι που συμβαίνει ο χρησμός.
Σε όποια ανήκει το αντικείμενο που κάθε φορά τραβάει το παιδί, σε αυτήν αφορά και το δίστιχο που τραγουδιέται εκείνη την ημέρα και προσαρμόζεται. Έτσι κάθε μία ακούει την τύχη της. Μάλιστα τα κορίτσια έπειτα πίνουν από το περίφημο αμίλητο νερό του κλήδονα, το κρατούν στο στόμα τους όμως, έως ότου ακούσουν κάποια φωνή ή δουν κάποιο διαβάτη.
Διότι η λέξη που θα ακούσουν ή το όνομα του διαβάτη, θα μαρτυρήσει και το όνομα που θα έχει ο αυριανός σύζυγός τους.
Εκεί λοιπόν ακριβώς τη στιγμή που πίνουν οι κοπέλες το νερό και το κρατούν, γεννήθηκε και η σχετική φράση «ήπιε το αμίλητο νερό» που λέγεται σήμερα για κάποιον που στέκει ώρα αμίλητος.
Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι ο Άγιος Ιωάννης ο Ριγανάς λέγεται και Ριζικάρης ή και Άη Γιάννης Κλήδονας.
Βλέπουμε λοιπόν άλλη μια φορά πόσο πλούσια είναι η παράδοση και ο πολιτισμός μας, και πως ένα αρχαιότατο μαντικό έθιμο, προσαρμόστηκε και διατηρήθηκε από γενιές σε γενιές χωρίς να χάσει τα ουσιαστικά του γνωρίσματα.
*από την μεγάλη εικονογραφημένη γεωγραφία ιστορία λαογραφία ΕΛΛΑΣ του Κ.Ρωμαίου
