Λίγο μετά την απελευθέρωση της Αθήνας, παράλληλα με τον οικοδομικό οργασμό, σχηματιζόταν και μια άλλη μεγάλη λαϊκή συνοικία αυτή που ονομάστηκε του Ψειρή.
Εκεί κατέφευγαν κυρίως οι απόμαχοι αγωνιστές του 1821 αλλά και η φτωχολογιά που συνέρρεε διαρκώς από τις επαρχίες. Πιθανώς μάλιστα στο χαμηλό και βιοτικό και κοινωνικό επίπεδο των ανθρώπων που έμεναν εκεί, να οφείλει η συνοικία το όνομά της.
Γιατί η νέα αυτή η συνοικία σε αντιδιαστολή προς την παλιά συνοικία της Πλάκας που ήταν η καλή συνοικία της εποχής, ονομάστηκε του Ψειρή με την έννοια ότι εκεί κατοικούσαν φτωχοί άνθρωποι και οικονομικά κατώτεροι. Και αρχικά το τοπωνύμιο πρέπει να ξεκίνησε από έναν μόνο ιδιοκτήτη που θα είχε το περίεργο αυτό παρωνύμιο.
Οι Κουτσαβάκηδες
Το στοιχείο που έκανε πασίγνωστη τη συνοικία του Ψειρή, ήταν οι Κουτσαβάκηδες, ιδιόρρυθμοι τύποι κακοποιών που είχαν κυριαρχήσει επί 50 περίπου χρόνια, από τα τελευταία χρόνια του Οθωνα έως το τέλος του 19ου αιώνα. Μάλιστα είχαν μεταβάλλει την περίφημη συνοικία σε «κράτος εν κράτει».
πηγή facebook
Το όνομά τους οι Κουτσαβάκηδες το οφείλουν στον Μήτσο Κουτσαβάκη, ένα δεκανέα του στρατού επί Όθωνα, που είχε γίνει ονομαστός για τα κατορθώματά του ως κακοποιός. «Κατ εικόνα και ομοίωσίν» αυτού ξεπήδησαν και άλλοι πολλοί που ήταν τυποποιημένοι μάλιστα ως προς την εμφάνιση, την κόμμωση, τους τρόπους, και τις μεθόδους.
Αυτοί οι μιμητές λοιπόν ονομάστηκαν Κουτσαβάκηδες, ή κούτσαβοι, αλλά και παλληκαράδες.
Το περίεργο και χαρακτηριστικό ντύσιμό τους
Φορούσαν μαύρο σακάκι, αλλά το φορούσαν μόνο από το αριστερό μανίκι. Είχαν ριγέ χρωματιστό παντελόνι που ήταν πολύ φαρδύ στα σκέλη, αλλά στενό στους αστραγάλους. Και στη μέση τους είχαν ζωσμένο ένα πολύ πλατύ με πολλές πτυχές ζωνάρι, όπου τοποθετούσαν τα όπλα τους, όπως τις φοβερές κουμπούρες, όσο και τα καπνιστικά τους είδη.
Κουτσαβάκης_Αέρηδες Βικιπαιδεια
Στο κεφάλι τους φορούσαν μια μαύρη ρεπούμπλικα με πλατύ πένθος, που το αποκαλούσαν θλίψη ή χλίψη.
Το υποτιθέμενο πένθος οφειλόταν στον ανύπαρκτο θάνατο κάποιου συγγενούς ή στενού φίλου, που ήταν και εκείνος μάγκας βαρύς και ασήκωτος σαν και αυτούς, και που είχε πέσει νεκρός κατά την εκτέλεση κάποιας γενναίας πράξης…
Τα παπούτσια τους ήταν και αυτά παράδοξα. Είχαν ψηλό τακούνι και ήταν στενά και μυτερά που έπρεπε στην άκρη να είναι ανορθωμένα μπροστά σαν ρύγχος.
Τα μαλλιά τους ήταν πλούσια κατέβαιναν ως τα μάτια αφημένα με περίτεχνη αμέλεια και ήταν πάντα αλειμμένα με χοιρινό λίπος, που αποτελούσε το κύριο καλλυντικό τους!
Τα μουστάκια τους ήταν άφθονα και στριμμένα στις άκρες, και ενώνονταν με τις άλλες τρίχες στα μάγουλα ενώ δεν διατηρούσαν πραγματικά γένια.
Βάδιζαν λικνιστά με το κεφάλι ελαφρά σκυμμένο δεξιά και κουνώντας τα χέρια τους. Είχαν ύφος πάντα βλοσυρό. Κάθε τόσο όμως αναστέναζαν θέλοντας να δείξουν ότι έκρυβαν στην καρδιά τους κάποιο βαρύ ντέρτι. Όταν κάθονταν στα καφενεία, έβγαζαν το ένα παπούτσι και τοποθετούσαν έπειτα το γυμνό πόδι στο ύψος του γόνατος του άλλου ποδιού.
πως βγηκε η γνωστη παροιμια “απλωνει το ζωναρι για καυγα”
Αλίμονο στον περαστικό διαβάτη που θα τους κοιτούσε – κατά την κρίση τους – χωρίς τον απαιτούμενο σεβασμό.
Συχνά δε, άπλωναν μπροστά στην καρέκλα τους και πάνω στο έδαφος την άκρη από το μακρύ ζωνάρι τους. Και ορμούσαν με φονικές διαθέσεις εναντίον εκείνου που θα τολμούσε να το πατήσει. Από αυτή τη συνήθεια γεννήθηκε και η γνωστή παροιμία «απλώνει το ζωνάρι του για καυγά»!
Αυτός ήταν ο τύπος του Κουτσαβάκη και το βασίλειό τους για ολόκληρες δεκαετίες ήταν η συνοικία του Ψειρή. Μάλιστα η πλατεία των Ηρώων αποτελούσε το μόνιμο στέκι τους. Οι κάτοικοι της συνοικίας ήταν κυριολεκτικά φόρου υποτελείς σε αυτούς τους τύπους.
Τα εγκλήματά τους ήταν ανατριχιαστικά και αναρίθμητα, ενώ από τα χέρια τους δεν γλίτωναν και οι γυναίκες που μαχαίρωναν για αιτίες ασήμαντες.
Η ανύπαρκτη αστυνομία της εποχής
Η πολύ κακά οργανωμένη, αμαθής και εξοπλισμένη με φτωχά μέσα αστυνομία της εποχής – η Δημοτική και Διοικητική Αστυνομία – όπως αποκαλούνταν ήταν ανίσχυρη στην μάχη εναντίον τους.
Πολλές μάλιστα οικογένειες αναγκάζονταν να προσλάβουν σωματοφύλακες για να προστατευτούν. Όσο όμως δεν υπήρχε αστυνόμευση, οι Κουτσαβάκηδες γινόντουσαν περισσότερο θρασείς, ενώ υπήρχαν και πολιτικοί που τους προσεταιρίζονταν για δικούς τους σκοπούς.
Βρέθηκαν όμως τρεις διευθυντές αστυνομίας που με θάρρος ανέλαβαν τον ρόλο της εκκαθάρισης. Πρώτος ήταν ο Δημητριάδης στις αρχές της βασιλείας του Γεωργίου Α.
Αυτός άρχισε να κάνει συστηματικές επιδρομές μέσα στα απρόσιτα κέντρα τους. Όμως για αντίποινα εκείνοι δολοφόνησαν στην πλατεία του Δημοπρατηρίου, τον γραμματέα της αστυνομίας Λύτρα.
Επακολούθησε η άλωση του υπόγειου καταγωγίου του Μαουφάρη που αποτελούσε τη φωλιά των Κουτσαβάκηδων. Εκεί μέσα και έπειτα από μια κυριολεκτική μάχη, συνελήφθησαν και οι κρυμμένοι δολοφόνοι του Λύτρα.
Αποτέλεσμα όμως ήταν να επαναστατήσει η συνοικία του Ψειρή από όπου αναγκάστηκε να αποσυρθεί η αστυνομία. Οι Κουτσαβάκηδες αποφάσισαν να εκστρατεύσουν και εναντίον ολόκληρης της αστυνομικής διεύθυνσης που τότε ήταν στην πλατεία Κλαυθμώνος. Ο Δημητριάδης πρότεινε στην κυβέρνηση σκληρά αντίποινα, αλλά ο πρωθυπουργός Βούλγαρης προτίμησε να υποχωρήσει και τελικά απέλυσε τον αποφασιστικό διευθυντή της αστυνομίας.
Η Φλωρού και η δεύτερη απόπειρα της αστυνομίας
Δεύτερος αμείλικτος εχθρός των Κουτσαβάκηδων υπήρξε ο Βρατσάνος που ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος τον διόρισε Διευθυντή με ρητή εντολή να απαλλάξει την Αθήνα.
Ο Βρατσάνος δέχθηκε την εντολή, ενώ τον ενθάρρυνε αποτελεσματικά και η σύζυγός του, η ιστορική Φλωρού γυναίκα ατρόμητη και εξασκημένη στα όπλα. Μάλιστα χειριζόταν το πιστόλι και την καραμπίνα σαν έμπειρη πολεμίστρια.
Ο Βρατσάνος θέλησε να διασπάσει τον αντίπαλο, και ως τακτική δοκίμασε να προσλάβει ως αστυνομικούς μερικούς Κούτσαβους.
Το πείραμά του, όμως απέτυχε, διότι σύντομα εκείνοι άρχισαν να συνεργάζονται με τους συναδέλφους τους, εξαπατώντας την αστυνομία. Ο θαραλλέος διευθυντής τότε κατέφυγε σε συστηματικές επιδρομές μέσα στο Βασίλειο των κακοποιών, διακινδυνεύοντας συχνά και την ίδια τη ζωή του. Τελικά όμως οι πολιτικοί προστάτες των Κούτσαβων πέτυχαν την αντικατάσταση του Βρατσάνου.
Ο Μπαϊρακτάρης και ο εξευτελισμός των Κουτσαβάκηδων
Ο Δημητριάδης και ο Βρατσάνος κατόρθωσαν να εξαρθρώσουν το οικοδόμημα του Κουτσαβακισμού. Αυτός όμως που πέτυχε το τελικό γκρέμισμα ήταν ο Δημήτριος Μπαϊρακτάρης. Διορίστηκε από τον φιλελεύθερο και δημοκρατικό Χαρίλαο Τρικούπη για τον ρόλο αυτό. Και ο κοντόσωμος, λιγομίλητος, μεγαλοκέφαλος και αμείλικτος εκείνος αστυνομικός, κατάφερε ότι δεν κατάφεραν οι άλλοι δύο.
Dimitrios_Bairaktaris
Άρχισε λοιπόν σιγά σιγά να εκκαθαρίζει τα κέντρα τους. Έπειτα όμως από κάθε επιδρομή σε κάποιο καφενείο του Ψειρή, άρπαζε όσους Κουτσαβάκηδες έβρισκε τους έφερνε στην πλατεία Κλαυθμώνος και εκεί μπροστά σε ένα πλήθος που αλάλαζε, δινόταν μια κωμικοτραγική παράσταση.
Υπήρχε εκεί ένα αμόνι και πάνω σε αυτό ο αιχμαλωτισμένος Κούτσαβος υποχρεούταν ο ίδιος να συντρίψει τα όπλα του, την κουμπούρα του. ακολουθούσε έπειτα μια τεράστια βλαχοψαλίδα όπου ο ίδιος ο Μπαϊρακτάρης έκοβε τα σύμβολα της παρεξηγημένης τους παλικαριάς. Έκοβε τις αφέλειες των μαλλιών, έπειτα τις μυτερές άκρες των παπουτσιών τους, και τέλος το μακρύ ζωνάρι αλλά και το δεξί μανίκι. Έπειτα με άγριες κλοτσιές πετούσε τους Κουτσαβάκηδες στο πλήθος που τους γιουχάιζε επίμονα.
Ήταν τέτοιος ο εξευτελισμός για τους θρασύδειλους αυτούς άνδρες που αναγκάζονταν στο εξής να εξαφανιστούν από προσώπου γης.
Με τέτοιες ακραίες μεθόδους ο Μπαιρακτάρης κατάφερε να συντρίψει αλλά και να εξαφανίσει το φαινόμενο του Κουτσαβακισμού. Ίσως να μην το είχε επιτύχει αν δεν είχε γίνει μια βαθιά αλλαγή στην αστυνομία. Από πολιτική και διοικητική η αστυνομία είχε γίνει στρατιωτική. Το 1890 ο στρατός είχε αναλάβει την αστυνομική εξουσία και την διατήρησε έως το 1908, οπότε την παρέδωσε στην Χωροφυλακή.
Έτσι καταλύθηκε το παράδοξο εκείνο κράτος του Ψειρή, το οποίο σήμερα διατηρείται μόνο ως ωχρή ανάμνηση και έχουν μείνει οι γλωσσικοί όροι Κούτσαβος και Κουτσαβάκης.
Και ο πασίγνωστος Σταύρακας ο γνωστός ήρωας στο ρεπερτόριο του Καραγκιόζη που όχι μόνο είναι ντυμένος κατά τον ίδιο τρόπο, αλλά με την μεγαλοστομία των απειλών που εκτοξεύει η φιγούρα αυτή, φανερώνει και τον τύπο που εξακολουθεί ίσως να υπάρχει του θρασύδειλου ψευτοπαλληκαρά.
https://www.youtube.com/watch?v=HA51W-3JVlc
*Από τη Μεγάλη εικονογραφημένη λαογραφία -ιστορία -γεωγραφία ΕΛΛΑΣ
